Hem denizcilik hem de finans sektörlerinde kullanılan bir terim olan demuraj, geciken eylem için belirli bir ceza biçimini temsil eder. Bu ücret, bir kişi veya kuruluşun öngörülen süre içinde bir işlemi tamamlayamaması veya malları çıkaramaması durumunda tahsil edilir. Demuraj, lojistik ve yük taşımacılığı alanlarında sıkça duyulan bir terimdir, ancak kavram sektör dışındaki birçok kişiye tanıdık gelmeyebilir. 

Demurajın Kökeni
"Demuraj" terimi yelken çağında ortaya çıkmıştır. Eski Fransızca'da "geciktirmek" veya "oyalanmak" anlamına gelen "demeurer" teriminden türemiştir. Modern taşımacılık yöntemlerinin ortaya çıkmasıyla birlikte demuraj kavramı trenler, kamyonlar ve hava taşımacılığı da dahil olmak üzere çeşitli taşımacılık araçlarını kapsayacak şekilde genişlemiştir.

Alıkoyma, ithalatçıların veya alıcıların nakliye şirketinin boş konteynerini izin verilen serbest günlerin ötesinde tutması durumunda ortaya çıkan ücretleri ifade ederken, demuraj, konteynerlerin veya yükün gemiden boşaltıldıktan sonra tahsis edilen serbest sürenin ötesinde liman terminalinde kalması durumunda uygulanan ücretlerdir. Esasen, alıkoyma boş konteynerlerin geri gönderilmesindeki gecikmeyle ilgiliyken; demuraj, tipik olarak malların sevkiyatında yer alan taraflar arasındaki sözleşmeye dayalı anlaşmalarla yönetilen yasal bir kavramdır. Sürastarya ücretine ilişkin özel hüküm ve koşullar genellikle konşimentolar, çarter partileri veya diğer nakliye anlaşmaları gibi sözleşmelerde belirtilir.

Benzer şekilde, demiryolu taşımacılığında, vagonlar derhal yüklenmez, boşaltılmaz veya iade edilmezse demuraj ücretleri alınır. Demiryolu taşımacılığında demuraj, göndericileri yüklerini derhal boşaltmaya ve vagonları daha fazla kullanım için iade etmeye teşvik eder.

Konteyner taşımacılığında demuraj, ithal konteynerlerin serbest zaman içinde teslim alınmaması ve terminal dışına taşınmaması durumunda alınan ücrettir. Bu ücret konteyner envanterinin yönetilmesine yardımcı olur ve verimli terminal operasyonları sağlar.

Demuraj Ücretinin Önemi
Denizcilik demurajı, bir geminin bir limanda yük yüklemek veya boşaltmak için kararlaştırılan süreyi aşması durumunda ortaya çıkan ücretleri ifade eder. Denizcilik lojistiğinin önemli bir yönüdür ve hem nakliyeciler hem de taşıyıcılar için önemli etkileri vardır. Deniz ticaretinin önemli bir yönüdür ve birkaç temel etkisi vardır:

• Demuraj, verimli liman operasyonlarının desteklenmesinde kritik bir rol oynar. Limanlar sınırlı kaynaklara sahip yoğun merkezlerdir ve demuraj yükün zamanında elleçlenmesini teşvik eder. Gecikmeler için mali cezalar uygulayan demuraj, göndericileri ve alıcıları yük işlemlerini hızlandırmaya teşvik eder, böylece daha sorunsuz liman operasyonları sağlar ve sıkışıklığı en aza indirir.

• Demuraj, tüm tedarik zincirinin güvenilirliğinin korunmasında kritik bir rol oynar. Yük elleçlemedeki gecikmeler nakliye sürecinde aksamalara yol açarak üretim programlarını, envanter yönetimini ve müşteri memnuniyetini etkileyebilir. Ayrıca, demuraj, tedarik zincirinin genel verimliliğinin korunmasına yardımcı olur. Limanlarda geciken yükler dalgalanma etkisi yaratarak tedarik zinciri boyunca aksaklıklara neden olabilir. Gereksiz gecikmeleri önleyerek demuraj, yükün sorunsuz bir şekilde hareket etmesini sağlar, tıkanmaları önler ve sonraki nakliye ve dağıtım faaliyetlerinde gecikme riskini azaltır.

• Denizcilik demurajı yükün geri dönüş süresiyle yakından bağlantılıdır. Kârlılıkları belirli bir süre içinde yapılan sefer sayısına bağlı olduğundan, gemilerin verimli kullanımı taşıyıcılar için kritik önem taşır. Demuraj, yük operasyonlarının zamanında yapılmasını teşvik eder, gemilerin limanlarda bekleme sürelerini azaltır ve gemilerin programlarına daha etkin bir şekilde uymalarını sağlar. Bu da denizcilik sektöründe gemi üretkenliğinin ve verimliliğin artmasına yol açar.

• Sürastarya ücretleri taşıyıcılar için önemli bir gelir kaynağıdır. Bu ücretler taşıyıcılara, geciken yük operasyonları sonucunda ortaya çıkan, geminin daha uzun süre yanaşması, yakıt tüketimi ve mürettebat masrafları gibi maliyetleri telafi eder. Sürastarya ücretleri, taşıyıcıların finansal yaşayabilirliğine, ayrıca güvenilir ve uygun maliyetli hizmetler sunma kabiliyetlerine katkıda bulunur.

• Demuraj, göndericileri ve alıcıları envanterlerini daha verimli bir şekilde yönetmeye teşvik eder. Gecikmeler için mali cezalar uygulayan demuraj, yükün hızlı bir şekilde boşaltılmasını teşvik eder ve limanlarda stoklama riskini azaltır. Bu da şirketlerin envanter seviyelerini optimize etmelerine, depolama maliyetlerini en aza indirmelerine ve nakit akışını iyileştirmelerine yardımcı olur.

• Demuraj hükümleri genellikle kiracılar, nakliyeciler ve taşıyıcılar arasındaki sözleşmelerde yer alır. Sürastarya hükümlerinin uygulanması, sözleşmeden doğan yükümlülüklerin yerine getirilmesini ve tarafların üzerinde mutabık kalınan yük elleçleme programlarına bağlı kalmasını sağlar. Tarafları yükümlülüklerimdem sorumlu tutarak, demuraj sözleşmeye uyumu teşvik eder ve deniz ticaretinde düzen ve şeffaflığın korunmasına yardımcı olur.

• Demuraj, farklı bölgeler veya ülkeler arasındaki ticaret akışlarının dengelenmesine yardımcı olabilir. İthalat ve ihracat varış noktaları arasında yük hacimlerinde önemli bir dengesizlik olduğu durumlarda, demuraj, nakliyecileri nakliye düzenlerini ayarlamaya veya bir denge sağlamak için alternatif rotalar kullanmaya motive edebilir. Bu denge, ticari ilişkilerin sürdürülmesi ve belirli limanlarda veya bölgelerde sıkışıklığın önlenmesi için gereklidir.

Özetle, denizcilik demurajı etkin liman operasyonlarının teşvik edilmesinde, tedarik zinciri verimliliğinin sürdürülmesinde, yük geri dönüş sürelerinin yönetilmesinde, taşıyıcılar için gelir yaratılmasında, envanter yönetiminin desteklenmesinde ve sözleşmeye dayalı anlaşmaların uygulanmasında önemli bir rol oynamaktadır. Yük işlemlerinin zamanında yapılmasını teşvik etmek için hayati bir araç olarak hizmet eder, sonuçta tüm denizcilik endüstrisine fayda sağlar ve küresel ticareti kolaylaştırır.

Demurajın Hukuksal Yönleri
Denizcilik sürastaryasının yasal yönleri, yargı yetkisine ve taraflarca kararlaştırılan özel şartlara bağlı olarak değişebilir. Bununla birlikte, genellikle geçerli olan birkaç yasal ilke vardır:

• Sözleşmeden doğan yükümlülükler: Sürastarya ücretine ilişkin hak ve yükümlülükler, ilgili taraflar arasındaki sözleşmede kararlaştırılan şartlara göre belirlenir. Oranlar, süre sınırları ve uygulanabilir muafiyetler veya istisnalar da dahil olmak üzere sürastarya ile ilgili sözleşme hükümlerini dikkatlice gözden geçirmek ve anlamak önemlidir.

• Yük işlemleri için makul süre: Çoğu yargı alanında, gönderici veya alıcının yükü makul bir süre içinde yükleme veya boşaltma yükümlülüğü vardır. "Makul süre" tanımı yükün niteliği, sevkiyatın boyutu ve belirli bir ticaretin gelenek ve uygulamaları gibi koşullara bağlı olarak değişebilir.

• Bildirim gereklilikleri: Sürastarya ücretleri genellikle yük elleçlemesi için belirli bir serbest sürenin sona ermesiyle başlar. Sürastarya talep eden tarafın diğer tarafa serbest sürenin sona erdiğini ve sürastarya ücretlerinin başlayacağını zamanında bildirmesi önemlidir.

• Anlaşmazlıkların Çözümü: Sürastarya ile ilgili uyuşmazlıklar, ücretlerin uygulanabilirliği, sürastarya tutarlarının hesaplanması veya diğer sözleşme yükümlülükleri konusunda anlaşmazlık olması halinde ortaya çıkabilir. Bu gibi durumlarda, taraflar sözleşmede öngörülen müzakere, arabuluculuk, tahkim veya dava gibi uyuşmazlık çözüm mekanizmalarına başvurabilirler. Seçilen çözüm yöntemi genellikle sözleşmeye dayalı düzenlemeler ve uyuşmazlık için geçerli yasalar tarafından belirlenir. Uyuşmazlık çözüm yönteminin seçiminin hukuki sonuçları olabilir ve önceden belirlenmelidir.

• Geçerli yasa ve yönetmelikler: Denizcilik demurajı, deniz hukuku, ticaret hukuku ve rekabet hukuku dahil olmak üzere çeşitli ulusal ve uluslararası yasa ve yönetmeliklere tabi olabilir. Taraflar, kendi yetki alanlarında demuraj uygulamaları için geçerli olabilecek yasal gerekliliklerin veya kısıtlamaların farkında olmalıdır.

• Sözleşme Hukuku: Sürastarya ücretine ilişkin hak ve yükümlülükler öncelikle ilgili taraflar arasındaki sözleşmeye dayalı anlaşmaların hüküm ve koşullarına göre belirlenir. Bu anlaşmalar sürastarya ücretlerinin hesaplanması, yükün yüklenmesi ve boşaltılması için zaman sınırları ve gecikme için uygulanabilir cezalar ile ilgili hükümler içerebilir. Denizcilik demurajının yasal dayanağı taraflar arasındaki sözleşmedir. Sözleşme hukuku bu sözleşmelerin oluşumunu, yorumlanmasını ve uygulanmasını düzenler. İlgili tüm tarafların, sürastarya ücretlerine ilişkin açıklık ve adaleti sağlamak için sözleşme şartlarını dikkatlice incelemesi ve müzakere etmesi önemlidir.

• Uluslararası ticaret düzenlemeleri: Uluslararası sözleşmeler ve kurallar denizcilik sürastarya ücretlerine ilişkin kılavuz ilkeler ve standartlar sağlamaktadır. Örneğin, Uluslararası Ticaret Odası (ICC) Incoterms® kuralları (Uluslararası Ticari Şartlar) gibi uluslararası sözleşmeler ve düzenlemeler de demurajın yasal yönlerini etkileyebilir. Incoterms® uluslararası ticaret işlemlerinde alıcı ve satıcıların sorumluluklarını, malların taşınması ile ilgili maliyet ve risklerin tahsisi de dahil olmak üzere tanımlar. Bu kurallar demuraj ile ilgili sözleşme hükümlerini etkileyebilir.

• Ulusal mevzuat: Sevkiyatın yapıldığı ülkenin kanunları, denizcilik sürastaryası ile ilgili özel hükümler içerebilir. Bu yasalar yargı yetkisine göre değişebilir ve sürastarya hükümlerinin uygulanabilirliği, ücretlerin hesaplanması ve bir anlaşmazlık durumunda tarafların sahip olduğu haklar ve çözüm yolları gibi konuları ele alabilir. Her bir yargı alanındaki ulusal veya yerel makamlar tarafından çıkarılan denizcilik kanunları ve düzenlemeleri de sürastarya uygulamalarını etkileyebilir. Bu yasal gerekliliklere uyulması, demuraj klozlarının geçerliliğini ve uygulanabilirliğini sağlamak için esastır.

Deniz ticaretiyle uğraşan tarafların, yürürlükteki yasalara uygunluğu sağlamak ve demurajla ilgili hak ve yükümlülüklerini anlamak için deniz hukuku ve sözleşmeleri konusunda deneyimli hukukçulara danışmaları önemlidir.

Demurajının Hesaplanması
Münferit taşıyıcılar tarafından belirlendiğinden ve müzakereye tabi olabileceğinden, gecikme ve alıkoyma ücretleri için evrensel veya sabit bir oran yoktur. Yani, tüm limanlar tarafından kabul edilen standart bir ücret yoktur. Tarife , nakliye hattı, ülke, liman ve taşıma sözleşmesinde veya nakliye hattının tarife çizelgesinde belirtilen belirli hüküm ve koşullar gibi faktörlere bağlı olarak değişebilir. Sürastarya ve alıkoyma ücretlerinin, konteyner ücretinin 20 katına ve daha fazlasına ulaştığı bilinen vakalar vardır.

1990 yılında, The Bonde (1) davasında Potter J, bir armatörün sürastarya ücretine ek olarak tazminat talep edebilmesi için, hem ayrı bir yükümlülüğün (yani, izin verilen süre içinde yükleme veya boşaltma yükümlülüğü dışında bir yükümlülüğün) ihlal edilmesi hem de gemide gecikmeden ayrı türde bir zarar olması gerektiğine karar vermiştir. Eylül 2020'de, The Eternal Bliss (2) davasında Andrew Baker J, Bankes LJ'nin Reidar v Arcos davasında benimsediği, ayrı bir yükümlülüğün ihlaline gerek olmadığı görüşünü takip etmiştir; donatanlar, sadece 'geminin alıkonulmasına ilişkin herhangi bir talepten özünde farklı' bir zarara uğramış olmaları temelinde sürastarya ücretine ek olarak tazminat talep edebilirler.

İngiliz hukukunda, yükleme veya boşaltma yükümlülüğünün üzerinde ve ötesinde ayrı bir yükümlülüğün ihlali söz konusu ise, ancak gemi sahiplerinin uğradığı tek zarar çarterpartinin yükleme veya boşaltma aşamalarında gemide meydana gelen gecikme ise, gemi sahiplerinin yalnızca sürastarya tazminatı talep edebilecekleri kabul edilmektedir. (3)

Konteynerden Az Yüklere (LCL), birden fazla müşteriden gelen kargoyu tek bir konteyner veya TEU'da birleştirir. Birden fazla taraf arasında paylaşılan bir konteyner olduğu için demuraj ücreti alınmaz. Ancak, bu konteynerler genellikle ayrı bir yükleme rıhtımında depolanır ve konteynerler belirli sayıda gün içinde boşaltılmazsa taşıyıcı her göndericiden bir ücret talep edebilir.

Birleştirilmiş D&D (Demuraj & Alıkoyma) olarak da bilinir, gemiden boşaltıldıktan sonra konteynerin boşaltılması ve boş konteynerin kararlaştırıldığı gibi limana veya konteyner deposuna iade edilmesi için düz bir gün sayısı verir. Bu durumda gecikme ve gözaltı ücretleri ayrı ayrı hesaplanmaz.

Uluslararası Denizcilik Örgütü (IMO), Birleşmiş Milletler'in uluslararası denizcilik düzenlemesi ve koordinasyonundan sorumlu uzman kuruluşu olarak, denizcilik sürecinde verimliliği artırmak, gereksiz gecikmeleri azaltmak ve maliyetleri en aza indirmek için sektör paydaşları arasında en iyi uygulamaları ve işbirliğini teşvik etmektedir.

Bu bağlamda, IMO demuraj ve alıkoyma ücretlerini doğrudan düzenlemese de, kuralları ve girişimleri, adil ve şeffaf süreçlerin önemini vurgulayarak, denizcilik şirketlerinin ve terminallerin bu uygulamaları nasıl ele aldıklarını dolaylı olarak etkilemektedir. Örneğin, gemi emisyonları, yakıt standartları veya rota kısıtlamalarına ilişkin düzenlemeler nakliye programlarını ve liman operasyonlarını etkileyebilir, potansiyel olarak gecikmelere ve artan maliyetlere neden olabilir, bu da sürastarya ve alıkoyma ücretlerine yansıyabilir.

Sürastarya ücretleri yük taşımacılığında verimliliği koruma işlevi görse de, aşırı ücretlerin olumsuz etkileri olabilir. Yüksek demuraj ücretleri toplam nakliye maliyetini ve buna bağlı olarak malların fiyatını şişirebilir. Bu da ürünleri küresel pazarda daha az rekabetçi hale getirebilir. Bu nedenle lojistik yöneticileri verimli operasyonlar yoluyla demuraj maliyetlerini en aza indirmeyi hedefler.

Ayrıca, doğal afetler, işçi grevleri veya pandemi kaynaklı kesintiler gibi öngörülemeyen durumlarda, nakliyecilerin kontrolleri dışındaki faktörler nedeniyle demuraj maliyetlerinden kaçınmaları zor olabilir. Bu gibi durumlarda, nakliye hatları ve navlun şirketleri imtiyazlar sağlayabilir, ancak bu her zaman garanti edilmez.

Denizcilik demurajının hesaplanması, ilgili taraflar arasındaki sözleşmede kararlaştırılan özel koşullara bağlı olarak değişebilir. Bununla birlikte, hesaplama sürecinde sıklıkla dikkate alınan bazı ortak faktörler ve yöntemler vardır. İşte bazı temel unsurlar şunlardır:

• Laytime: Bu, yükün yüklenmesi veya boşaltılması için izin verilen süredir. Bu genellikle "bekleme süresi" olarak adlandırılır. Gemi limana vardığında ve yük işlemleri için hazır olduğunda başlar. Sözleşme üzerinde mutabık kalınan bekleme süresini belirtir; bu süre sabit bir gün veya saat sayısı ve hatta vardiya gibi çeşitli zaman dilimi olarak ifade edilebilir (örneğin "yüklemenin başlamasından itibaren 48 saat"). Demuraj genellikle yükleme süresini aşan süre için tahsil edilir. Bu süre genellikle yükün niteliğine, liman koşullarına ve endüstri standartlarına bağlı olarak kararlaştırılır.

• Ödemesiz dönemler: Bazı sözleşmeler, serbest sürenin dolmasından sonra sürastarya ücretlerinin tahakkuk etmeye başlamasından önceki ek süreler olan ödemesiz süreler içerebilir. Ek süreler bir miktar esneklik sağlar ve öngörülemeyen durumları veya küçük gecikmeleri dikkate alır. Sürastarya ücretleri, ödemesiz sürenin ötesindeki süreye göre hesaplanır.

• Hesaplama Başlangıç Zamanı: Demuraj hesaplaması genellikle serbest sürenin sona ermesiyle başlar. Başlangıç zamanı için spesifik tetikleyici değişebilir ve geminin limana varışı, yükün mevcudiyeti veya geminin limana Hazırlık Bildirimi (NOR) vermesi gibi faktörlere dayanabilir.

• Hazırlık Bildirimi (NOR): Geminin kaptanı veya acentesi tarafından yükün yüklenmesinden veya boşaltılmasından sorumlu tarafa gönderilen ve geminin operasyonlara başlamaya hazır olduğunu belirten bir iletişimdir. Yatış süresi normalde sözleşmede belirtildiği gibi NOR'un alınmasıyla başlayacaktır.

• Hesaplama yöntemi: Sürastarya ücretini hesaplama yöntemi değişiklik gösterebilir. Yaygın bir yaklaşım, bekleme süresinin üzerindeki gün veya saatleri saymak ve bunu demuraj oranı ile çarpmaktır. Örneğin, bekleme süresi 48 saat ise ve geminin yüklemeyi tamamlaması 60 saat sürüyorsa, demuraj ilave 12 saate göre hesaplanacaktır. Genellikle sözleşmede belirtilir ve sabit bir tutar olabilir veya bir formüle göre hesaplanabilir. Sürastarya ücretleri yükün türüne, limana, geminin büyüklüğüne ve diğer faktörlere bağlı olarak değişebilir.

• Hafta Sonları ve Tatiller: Demuraj hesaplamalarında hafta sonları ve resmi tatillerin dikkate alınması değişiklik gösterebilir. Bazı sözleşmeler hafta sonlarını ve resmi tatilleri demuraj hesaplamasının dışında tutabilirken, diğerleri bunları toplam süre hesaplamasının bir parçası olarak dahil edebilir.

• Yükün hacmi veya ağırlığı: Bazı durumlarda, sürastarya ücretleri yükün hacmine veya ağırlığına bağlı olabilir. Sözleşme, serbest zaman içinde yüklenebilecek veya boşaltılabilecek belirli bir yük miktarını belirleyebilir ve herhangi bir aşım sürastarya ücretlerine tabi olabilir.

• İstisnalar ve muafiyetler: Sözleşme sürastarya ücretlerine ilişkin istisnalar veya muafiyetler içerebilir. Örneğin, grev, hava gecikmeleri veya liman sıkışıklığı gibi tarafların kontrolü dışındaki belirli olaylar istisna olarak kabul edilebilir ve sürastarya ücretlerine tabi olmayabilir. 

• Dokümantasyon ve kayıtlar: Gemi varış ve kalkış saatleri, yükleme ve boşaltma faaliyetleri ve her türlü gecikme veya kesinti dahil olmak üzere yük operasyonlarının doğru ve ayrıntılı kayıtları demuraj ücretlerinin hesaplanması için esastır. Doğru dokümantasyon şeffaflığı sağlar ve ortaya çıkabilecek anlaşmazlıkların veya tutarsızlıkların çözülmesine yardımcı olur.

• İhbar süreleri: Sözleşme, demuraj ödemesinden sorumlu tarafın demuraj süresi sona erdikten sonra belirli bir süre içinde bilgilendirilmesini gerektirebilir. Zamanında bildirimde bulunulmaması demuraj taleplerinin uygulanabilirliğini etkileyebilir.

Özel şartların ve hesaplamaların sözleşmeler ve yargı bölgeleri arasında önemli ölçüde farklılık gösterebileceğini unutmamak önemlidir. Bu nedenle, belirli bir durumda demuraj ücretlerini doğru bir şekilde hesaplamak için sözleşmeyi dikkatlice incelemek ve gerektiğinde profesyonel tavsiye almak çok önemlidir. Yanlış anlaşılmaları veya ihtilafları önlemek için demuraj hesaplama süreci sözleşmede açıkça tanımlanmalıdır.

Ayrıca, demuraj ücretlerinin genellikle ilgili taraflar arasında müzakereye tabi olduğunu ve şartların sektör uygulamaları, yerel düzenlemeler ve uluslararası ticaret normlarından etkilenebileceğini de belirtmek gerekir.

Sonuç
Günümüzün küreselleşen dünyasında, navlunların sorunsuz akışı her zamankinden daha önemlidir. Bu nedenle, demurajın ve bu akıştaki rolünün anlaşılması hayati önem taşımaktadır. Demuraj, taşıma kaynaklarının verimli kullanımını teşvik etmek ve gecikmeleri cezalandırmak için temel bir mekanizma olarak hizmet ederken, yük taşımacılığında kontrol edilemeyen faktörleri dikkate alan daha incelikli ve esnek sistemlere ihtiyaç vardır. Lojistik sektörü yenilikler yapmaya ve gelişmeye devam ettikçe, demuraj yük taşımacılığı sözlüğünde kilit bir terim olmaya devam edecek ve nasıl yönetildiği sektör ve nihayetinde küresel ekonomi üzerinde önemli etkilere sahip olacaktır.

Dipnotlar:
1- Richco International Ltd v Alfred C Toepfer International GmbH (The Bonde) [1991] 1 Lloyd's Rep 136.
2- K-Line Pte Ltd v Priminds Shipping (HK) Co, Ltd (The Eternal Bliss) [2020] EWHC 2373 (Comm), [2021] Bus LR 213, [2020] 2 Lloyd's Rep 419.
3- R&H Hall v Vertom Scheepvaart en Handelsmaatschapij BV (The Lee Frances) (QBD (Comm), 18 Mayıs 1989