İsrail ve ardından ABD'nin İran'a yönelik saldırılarının ardından petrol fiyatları yükselirken, yatırımcılar Orta Doğu'daki dar bir deniz geçidinin kaderini yakından izliyor.

Hürmüz Boğazı, Körfez Bölgesi'ndeki gaz ve petrol ihracatçıları için hayati önem taşıyor, zira bölgedeki petrol zengini ülkeler arasında üretilen büyük hacimli petrol ve gazın deniz yoluyla ihraç edilebildiği tek güzergâh burası.

Umman ve İran arasında yer alan bu dar geçit, Basra Körfezi'ni Umman Körfezi ve Umman Denizi'ne bağlıyor.

Yaklaşık 167 kilometre uzunluğunda ve en dar noktasında 39 kilometre genişliğinde.

Ortak Denizcilik Bilgi Merkezi'ne göre, Haziran 2024'te boğazdan günde ortalama 114 gemi geçiş yaptı ve şu ana kadar Haziran 2025'teki trafik de bununla tutarlı gözüküyor. Örneğin 21 Haziran'da boğazdan 122 gemi geçiş yaptı.

Geçiş, dünyanın en büyük ham petrol tankerlerini taşıyabilecek kadar derin ve geniş. Dünyanın en önemli petrol geçiş noktalarından biri..

Hürmüz Boğazı küresel ticaret için ne kadar önemli?
Dünya ekonomisinin sağlığı bu bölgeden gelen petrol akışına bağlı.

ABD Enerji Enformasyon İdaresi analizine göre, petrol tankerleri boğazdan günde ortalama 20 milyon varil (b/d) ya da küresel petrol sıvıları tüketiminin yaklaşık yüzde 20'sine eş değer miktarda petrol taşıyor.

Gallen Üniversitesi Makroekonomi Kürsüsü Başkanı Profesör Guido Cozzi Euronews'e yaptığı açıklamada, "İran'ın Hürmüz Boğazı'na yönelik olası bir ablukası küresel ekonomide şok dalgaları yaratacaktır," dedi.

Cozzi, bu dar su yolundaki petrol akışının kesintiye uğramasının enerji fiyatlarını yükselteceğini, enflasyonu körükleyeceğini ve tedarik zincirlerini zorlayacağını da sözlerine ekledi.

Kıta Avrupası ve Çin, hem ithal enerjiye büyük ölçüde bağımlı hem de yerel tamponlardan yoksun oldukları için en çok kaybedenler.

Cozzi, "Artan maliyetler, daha yavaş büyüme ve herhangi bir avantaj olmaksızın yükselen enflasyonla karşı karşıya kalacaklar," dedi.

Bu arada ABD ve İngiltere, enerjilerinin büyük bir kısmını başka yerlerden temin ettikleri için ihracatlarının daha rekabetçi hale geldiğini görecekler. Profesöre göre, eğer boğaz kapatılır ve fiyatlar küresel olarak yükselirse, bu durum Batılı üreticilere zarar vermekten çok fayda sağlayacak.

Doğal gaz arzı da risk altında
Petrolün yanı sıra, dünyanın en büyük doğal gaz ihracatçılarından biri olan Katar'ın yılda yaklaşık 77 milyon metrik ton sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) ihraç etmek için dar deniz yolunu kullanması nedeniyle küresel doğal gaz arzı da ciddi şekilde etkilenebilir. Bu miktar küresel LNG arzının beşte birine denk geliyor.

Orta Doğu petrol ve gazı için alternatif tedarik yolları sınırlı ve boru hattı kapasitesi Basra Körfezi ve Kızıldeniz üzerinden olası deniz kesintilerini dengelemek için yetersiz.

Suudi Arabistan ve BAE'nin boğazı aşabilecek boru hatlarına sahip olduğu belirtilen analizde, "İran'ın Hürmüz Boğazı'nı kapatması sadece kendi ihracatını değil, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Kuveyt ve Katar'ın ihracatını da etkileyecek ve potansiyel olarak 17 milyon varil/gün ham petrolü küresel piyasalardan uzaklaştıracaktır," denildi.

Analistler, İran'ın geçidi kapatmaya karar vermesi halinde petrol fiyatlarının hızla yükselmesini ve varil başına 100 doları aşmasını bekliyor.

Ortak Denizcilik Bilgi Merkezi'ne göre boğazdan geçen petrol tankerlerinin sigortaları artmış ve durum oldukça gergin olsa da ticari gemiciliğe yönelik herhangi bir tehdit belirtisi yok.

İran kendi ticaretini etkilese bile boğazı kapatır mı?
ABD'nin İran'ın üç nükleer tesisine saldırmasının ardından, 22 Haziran'da Tahran'daki parlamento boğazın kapatılması yönünde oy kullandı. Bu, daha önce hiç atılmamış bir adımdı.

Karar, İslam Cumhuriyeti'nin Yüksek Ulusal Güvenlik Konseyi tarafından onaylanmayı bekliyor.

İran geçmişte birkaç kez bu petrol damarını keseceği tehdidinde bulunmuş, ancak bu tehdidini hiçbir zaman yerine getirmemişti.

ABD Başkan Yardımcısı JD Vance pazar günü düzenlediği basın toplantısında, bu hamleyi İran ekonomisi için 'intihar' olarak nitelendirdi.

Robert Strauss Uluslararası Güvenlik ve Hukuk Merkezi tarafından yapılan bir analize göre, bugün bölgede mevcut olan çeşitli ekonomik, siyasi ve askeri güçler nedeniyle boğazda büyük bir kesinti yaratmak son derece zor olacaktır.

Uzmanlar, Çin gibi büyük ticaret ortaklarına yaptığı petrol ihracatını keseceği için İran'ın kaybedecek çok şeyi ve kazanacak çok az şeyi olduğu konusunda hemfikir. İran, önemli bir gelir kaynağını kaybetmenin yanı sıra, desteklerini riske atmayı göze alamayacağı petrol üreticisi komşularını da kızdıracaktır.

İran geçiş yolunu kapatmaya karar verirse, bir diğer soru da ne kadar süreyle kapatacağı. Küresel stoklar şu anda yeterli olduğu için süre kilit önem taşıyabilir. Bloomberg'e göre, ihtiyaç sahibi ülkeler kendi aralarında en az 5,8 milyar varil ham petrol ve yakıt stoklamış durumda. Bu da boğazdan geçen yıllık 7.3 milyar varile kıyasla sağlıklı bir tampon oluşturduğunu gösteriyor.

Barclays'e göre diğer olası senaryolar arasında, İran'ın Hürmüz Boğazı'nı füze saldırılarıyla hedef almaya çalışması, gemileri ve sigorta şirketlerini Hürmüz'ü kullanmaktan çekinir hale getirmesi yer alıyor. Ayrıca, trafiği daha büyük ölçüde etkileyecek şekilde boğazda maden çıkarmayı da düşünebilirler.

Hürmüz'den geçen ticari gemileri daha da rahatsız etmenin daha az agresif yolları da var. Örneğin, GPS sinyallerinin yaygın bir şekilde bozulması, belirli koşullarda güvenli bir şekilde navigasyon yapılmasını zorlaştırabilir.