Doç. Dr. Levent Bilgili, söz konusu anlaşmanın yürürlüğe girmesiyle okyanusların korunması için hayati bir yasal dayanağın sağlanacağını belirtti.
Devletlerin Yargı Yetkisi Dışında Kalan Deniz Alanlarında Deniz Biyolojik Çeşitliliğinin Korunması ve Sürdürülebilir Kullanımı Anlaşması (BBNJ) yani Açık Denizlerde Biyoçeşitliliği Koruma Anlaşması, 19 Eylül itibarıyla 60’ıncı ülke onayına ulaştı ve 17 Ocak 2026’da taraf devletler bakımından resmen uygulanmaya başlanacak.
Anlaşma, açık denizlerde çevresel etki değerlendirmesi, yeni deniz koruma alanları oluşturulması ve genetik kaynakların adil paylaşımıyla biyolojik çeşitliliğin korunmasını sağlarken Türkiye'nin bölgesel liderlik ve mavi ekonomi alanındaki rolünü güçlendirme fırsatı da sunacak.
Konuyla ilgili açıklamada bulunan Bursa Teknik Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Gemi İnşaatı ve Gemi Makineleri Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Levent Bilgili, anlaşmanın, uluslararası hukukun boş bıraktığı bir alanı kapsadığını söyledi.
Daha önce dünya denizlerinin ulusal yetki alanlarının sadece yüzde 1’inden azının korunduğunu belirten Bilgili, “Anlaşma ile açık denizlerdeki biyolojik çeşitlilik de koruma altına alınacak. Bu nedenle yürürlüğe girmesi, okyanusların ve biyolojik çeşitliliğin korunması için hayati bir yasal dayanak sağlıyor” dedi.
Anlaşma sayesinde artık açık denizlerde de deniz koruma alanları oluşturulabileceğini vurgulayan Doç. Dr. Bilgili, denizlerdeki faaliyetlerin çevresel etkilerinin önceden değerlendirilmesini ve türlerin genetik materyallerinin adil paylaşımının güvence altına aldığını aktardı.
Levent Bilgili şöyle devam etti: “Açık denizlerde kurulacak deniz koruma alanları, nesli tehlike altındaki türlerin üreme bölgeleri ve göç yollarını, mercan resifleri ile hidrotermal bacalar gibi hassas ekosistemleri koruyarak okyanuslardaki biyolojik çeşitliliğin sürdürülebilirliğine önemli katkılar sağlayacaktır.”
Gelişmekte olan ülkeler için anlaşmanın önemi olduğuna dikkati çeken Bilgili, “Anlaşma, açık deniz araştırmalarında ileri teknolojiye sahip ülkelerin gelişmekte olan ülkelere bilgi, kapasite ve teknoloji paylaşmasını sağlayarak bu ülkelerin araştırmalara katılmasını ve yeni bulgulara erişmesini mümkün kılıyor. Ayrıca, açık deniz türlerinin genetik materyalinin ilaç ve biyoteknoloji alanlarında adil paylaşımı, gelişmekte olan ülkelerin sağlık teknolojilerini iyileştirmesine ve maliyetlerini azaltmasına katkı sağlıyor” ifadelerini kullandı.
Taraf olmayan ülkelerin açık denizlerdeki koruma alanlarını tanımaması durumunda, gemilerinin önlem almadan faaliyet gösterebileceğini ve bu nedenle hedeflenen tür ile ekosistemlerin zarar görebileceğini belirten Doç. Dr. Levent Bilgili, “Ayrıca, genetik bilgilerin paylaşılmaması ve kontrolün bu ülkelerde olması nedeniyle adil fayda yaklaşımı ile bölgesel güvenlik açısından riskler oluşabilir” diye konuştu.
Taraf ülkelerin anlaşma hükümlerini kendi iç mevzuatlarına aktaracağını belirten Doç. Dr. Levent Bilgili, “Genetik kaynak toplama gibi faaliyetler için lisanslama süreçleri, koruma alanları kuralları, çevresel etki değerlendirmesi hazırlama ve onay süreçlerinin ulusal mevzuatla düzenlenecek. Ayrıca ülkelerin kendi gemileri faaliyetlerini raporlayacak ve toplanan veriler küresel bir veri tabanında saklanacak. Yükümlülüklerin yerine getirmeyen ülkelerin finansman ve teknoloji transferinden dışlanma veya liman kontrollerinde sıkıntılar gibi sorunlarla karşılaşabilecek” dedi.
Küresel okyanuslardaki su kütlesinin %95’ini kapsıyor
Konuya ilişkin konuşan Ankara Üniversitesi Deniz Hukuku Ulusal Araştırma Merkezi (DEHUKAM) Araştırmacısı Derya Ulutürk de anlaşmanın, açık denizlerde biyolojik çeşitliliği korumak için genetik kaynakların adil paylaşımı ve çevresel değerlendirmelerle küresel iş birliğini güçlendirmeyi hedeflediğini belirtti. Anlaşmanın uygulama alanın, kıyı devletlerinin ulusal yetki alanı dışında kalan, 200 deniz milinden sonraki, alanları kapsadığına işaret eden Ulutürk, “Anlaşma, dünya denizlerinin yüzölçümünün yaklaşık üçte ikisini ve küresel okyanuslardaki su kütlesinin yaklaşık yüzde 95'ini kapsamına alıyor. Uygulama sahası bakımından Akdeniz, Ege Denizi ve Karadeniz gibi kapalı veya yarı kapalı denizlerde alansal olarak karşılamadığı anlaşma geçerli olmuyor” dedi.
Türkiye bölgesel liderliğini güçlendirebilir
Türkiye’nin bu anlaşmaya taraf olmasının, bölgesel okyanus koruma stratejileri açısından fırsatlar sunduğuna dikkati çeken Doç. Dr. Levent Bilgili, "Türkiye, bu anlaşmayla ulusal yetki alanlarında edindiği bilgi birikimini okyanus koruma stratejilerine uyarlayabilir ve özellikle mavi ekonomi başta olmak üzere bölgesel liderliğini küresel düzeyde de yansıtabilir" değerlendirmesinde bulundu.